Motorolie in straalmotoren
Aan de motorolie die in een straalmotor gebruikt wordt worden zeer hoge eisen gesteld. Deze olie moet zijn werk doen over een bijzonder groot temperatuurbereik: op de normale vlieghoogte voor straalvliegtuigen (10-13 km) is de temperatuur van de buitenlucht (en dus aan de voorkant van de motor) normaliter zo’n -50º tot -60º C, terwijl de temperatuur binnen in de motor gemakkelijk kan oplopen tot ruim boven de 400º Celsius. Een “normale” smeerolie zoals die bv. in uw auto gebruikt wordt kan zulke extreme temperatuurwisselingen absoluut niet aan.
Organofosfaten
Voor dit doel zijn er daarom speciale synthetische oliën ontwikkeld, met diverse chemische toevoegingen (“additives”) om te zorgen dat ze over het gehele temperatuurbereik goed kunnen blijven werken. Die chemische toevoegingen vormen echter een serieus probleem, omdat dit hoog-giftige stoffen betreft. Met name de zgn. Organofosfaten vormen een enorme bedreiging voor de gezondheid, want zij behoren tot de giftigste chemische verbindingen die er zijn. Chemisch gezien zijn ze directe familie van bv. zenuwgassen zoals Sarin (o.a. gebruikt bij de aanslag op de metro in Tokyo in 1995). Ook in verschillende landbouwbestrijdingsmiddelen (zoals bv. “Roundup”) worden dergelijke stoffen toegepast. Directe of indirecte blootstelling aan deze stoffen levert grote risico’s op voor de gezondheid, zij tasten met name het centrale- en het perifere zenuwstelsel aan. Niet voor niets vermelden de fabrikanten dan ook op de blikken olie de ernstige waarschuwing om inademing van de oliedampen te vermijden.
Olie lekkage
Uiteraard is het de bedoeling dat de gebruikte smeerolie in de motor blijft om daar zijn werk te doen. Rond de lagers zitten daarvoor afdichtingen om de olie binnen te houden. Dat blijkt echter niet voor 100% te lukken, zelfs niet bij nieuwe en goed onderhouden motoren. De afdichtingen zijn van het zgn. Labyrinth-type. Inherent aan het ontwerp van deze afdichtingen is dat ze altijd (een klein beetje) olie laten ontsnappen. Dit gebeurt vooral bij zgn. power transients, als er ineens meer of juist minder vermogen van de motor gevraagd wordt (bv. tijdens het starten van de motoren, de zgn. Take Off, het begin van de daling en de landing). Naarmate een motor “veroudert” zijn deze afdichtingen daarnaast ook aan slijtage onderhevig, waardoor deze olielekkage geleidelijk nog toeneemt.
Bleed Air verontreiniging
De olie die hierbij “ontsnapt” komt als hele fijne deeltjes (zgn. Volatile Organic Components) terecht in de lucht die door de motor stroomt. Een deel van die lucht wordt vervolgens afgetapt om de drukcabine van lucht te voorzien. Ook deze zgn. Bleed Air wordt op deze manier dus verontreinigd met oliedeeltjes, waaronder genoemde Organofosfaten. Dit veroorzaakt vervuiling van de airconditioning kanalen, en ook van het gehele interieur van de cabine. Veegmonsters die in de cabine genomen worden vertonen dan ook regelmatig duidelijke sporen van deze Organofosfaten.
Fume Events
Bij zgn. Fume Events is er sprake van een technische storing, waarbij bv. een Labyrinth afdichting stuk gaat, waardoor er ineens veel meer olielekkage optreedt. Dit veroorzaakt dan de typische “natte hond” of “vuile sokken” geur die bij deze voorvallen vaak vermeld worden. Ook kan de vervuiling hierbij zichtbaar aanwezig zijn als “rook” of “nevel”. Inademing van deze vervuilde lucht kan grote gevolgen hebben voor de gezondheid!