Het incident in Graz is niet de eerste keer dat een motorprobleem heeft geleid tot rook in een vliegtuig. In augustus 2019 was een British Airways Airbus A321-200, aangedreven door twee IAE International Aero Engines, onderweg naar Valencia (Spanje) met 175 passagiers en 8 bemanningsleden aan boord, toen witte/grijze rook in de cabine verscheen. Dit leidde uiteindelijk tot een volledige evacuatie van het vliegtuig.

In de afgelopen 20 jaar hebben incidenten met verontreigde lucht in vliegtuigen geleid tot meer dan 50 aanbevelingen en bevindingen van 12 luchtvaartonderzoeksinstanties wereldwijd, direct gerelateerd aan blootstelling aan verontreinigde ademlucht in passagiersvliegtuigen. De Britse AAIB heeft tweemaal opgeroepen tot de installatie van waarschuwingssystemen voor besmette lucht op alle grote passagiersvliegtuigen. Deze cruciale veiligheidsaanbevelingen, gesteund door de Global Cabin Air Quality Executive (GCAQE) (gcaqe.org), zijn echter niet uitgevoerd door vliegtuigfabrikanten en luchtvaarttoezichthouders zoals de FAA, EASA en de UK CAA. Als een waarschuwingssysteem was geïnstalleerd, had dit mogelijk een tijdige waarschuwing kunnen geven voor de problemen die zich later voordeden.

De GCAQE streeft ernaar binnen de luchtvaartindustrie samen te werken om de veiligheid te verbeteren en betere resultaten te realiseren voor cabinepersoneel en passagiers. Dr. Susan Michaelis, een gekwalificeerd luchtvaartongevallenonderzoeker en hoofd onderzoek van de GCAQE, verklaarde:

“Luchtvaart is de veiligste vorm van transport, maar het is volkomen onacceptabel dat de industrie blijft weigeren essentiële veiligheidsaanbevelingen op te volgen en het bewijs negeert dat de prestaties van bemanningsleden negatief beïnvloed worden  en dat sommige bemanningsleden en passagiers gezondheidsproblemen ondervinden als gevolg van deze blootstellingen. Veel chemicaliën waarvan bekend is dat ze de ademluchtvoorziening kunnen verontreinigen, zijn geurloos en kleurloos, en toch vliegen vliegtuigen zonder enige vorm van waarschuwingssysteem voor besmette lucht. De introductie van sensoren voor besmette lucht en luchtzuiveringstechnologieën zou de veiligheid van vluchten verbeteren en de vliegervaring voor duizenden bemanningsleden en miljoenen passagiers die dagelijks vliegen, verbeteren.”

De GCAQE heeft bij luchtvaartautoriteiten eerder aangedrongen op regelgeving die de installatie en  het gebruik van effectieve technologieën voor het reinigen van ‘bleed air’ op alle passagiersvliegtuigen verplicht te stellen, maar vliegtuigfabrikanten en luchtvaartauthoriteiten hebben dergelijke stappen niet ondernomen.

Het eerste gedocumenteerde geval van verminderde prestaties van de vliegtuigbemanning door blootstelling aan besmette lucht dateert uit de vroege jaren 1950 bij militaire vliegtuigen. Aangezien de ‘bleed air’ niet wordt gefilterd, worden de aanwezigheid van synthetische producten van motorolie en hydraulische vloeistoffen in de passagiersruimte en de cockpit, afkomstig van de bleed air-stroom, binnen de industrie doorgaans aangeduid als een ‘fume event’ of ‘smell event’. Deze worden vaak beschreven als een geur van vieze sokken, wat overeenkomt met de geur van een van de afbraakproducten van motorolie.

Talloze eerdere luchtmetingen en wattenstaafjestests hebben de aanwezigheid bevestigd van organofosfaten zoals tricresylfosfaat (een ingrediënt in straalmotoroliën) en tributyylfosfaat (een ingrediënt in hydraulische vloeistoffen) in de cabine van het vliegtuig.

Commerciële en militaire motoroliën en hydraulische vloeistoffen bevatten organofosfaatverbindingen en andere toxines. Daarnaast bevatten de dampen die vrijkomen bij het verwarmen van deze producten in vliegtuigmotoren een zeer complexe mix van chemicaliën waarvan de productveiligheidsinformatiebladen waarschuwen dat ze niet ingeademd mogen worden. De gezondheidsklachten die passagiers en bemanningsleden melden na een fume event, worden vaak aangeduid als ‘Aerotoxic Syndrome’, een term die door velen in de lucht- en ruimtevaartindustrie niet wordt erkend. In 2023 werd een baanbrekend medisch protocol gepubliceerd om richtlijnen te bieden voor degenen die aan deze stoffen zijn blootgesteld.

Sommigen binnen de luchtvaartindustrie beweren dat de concentraties van de aanwezige chemicaliën te laag zijn om nadelige effecten te veroorzaken, of dat bemanningsleden lijden aan hyperventilatie. Echter, presentaties op de recente Aircraft Cabin Air Conference 2024 in Londen bevestigden eiwitbeschadiging bij bemanningsleden die eerder waren blootgesteld aan besmette lucht.

In 2021 bracht NYCO, een Franse fabrikant van motoroliën en smeermiddelen, een patent uit voor een nieuwe anti-slijtage-additief in motorolie die naar verluidt het probleem van ‘Aerotoxic Syndrome’ aanpakt. In 2023 keurde SAE International in de VS een nieuwe motorolie van NYCO goed, nu genaamd 940 SE. In 2024 ontving de 940 SE-olie een militaire specificatie (MIL-PRF-23699) en werd deze opgenomen in de QPD-database van het Amerikaanse Ministerie van Defensie. Heeft Pratt & Whitney, de fabrikant van de motor aan boord van de Swiss-vlucht die naar Graz uitweek, deze belangrijke ontwikkelingen richting een mogelijk ‘minder schadelijke’ olie onderzocht?